Page 15 - dcp1

6
โค้ งตีนเกวียน
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ชัชชัย โกมารทัต
โค้งตีนเกวียนเป็นการเล่ นพื้นเมื องของจังหวัดร้ อยเอ็ด และจั งหวัดทางภาคตะวันออกเฉียงเหนืออื่ นๆ เช่น จังหวัด
มหาสารคาม อุบลราชธานี และนครราชสีมา บางท้องถิ่นเรียกว่าระวงตี นเกวียน โล่ งโค้งกงเกวียน หรือเสียนโตก เป็นการเล่น
เลียนแบบล้อเกวียนที่หมุนบนพื้ น (สำ�นักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๒๕) หลั งจากหลุดออกจากเพลาเกวี ยน ไม่ปรากฏ
หลักฐานว่าเริ่มมีการเล่นโค้งตีนเกวียนตั้งแต่สมั ยใด แต่พบว่ าอย่างน้ อยมีการเล่นโค้งตีนเกวียนกันแล้วในสมัยรัชกาลที่ ๗
แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ก่อน พ.ศ.๒๔๘๐ (กรมพลศึ กษา, ๒๔๘๐) ในสมัยก่อนโค้งตีนเกวียนเป็นการเล่นที่นิยมเล่นทั้งเด็ก
และผู้ใหญ่ ปัจจุบันไม่ค่อยเป็นที่นิยมเล่นกันแล้ว จะยังมี อยู่บ้างเฉพาะในบางท้องถิ่นชนบทของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
และเนื่องจากเป็นการเล่นที่ทรงคุณค่าในหลากหลายด้าน จึงสมควรต้องมีการฟื้นฟูพัฒนาการเล่ นนี้ให้คงอยู่ มีชีวิตชีวาเป็ น
ประโยชน์แก่คนในรุ่นปัจจุบันและรุ่นต่อๆ ไปยิ่งขึ้น
โค้งตีนเกวียนสะท้อนถึงวิถีชีวิตจริงของชาวบ้านในภาคตะวันออกเฉี ยงเหนือไทย ที่นิยมใช้เกวียนเป็นพาหนะขนส่ง
สินค้า นอกจากนี้ วิธี เล่นมีทั้งแบบนั่งล้อมวงเหยียดขายันกับวงล้อเกวียนที่นอนบนพื้ น และแบบใช้คนนั่งล้อมวงเหยียดขา
ชนกัน แล้วอีกพวกยกแขนพวกนั่งให้ ก้นพ้นพื้น แล้วหมุนเป็นวงคล้ายล้ อเกวียนหมุน
เป็นการเล่นที่ไม่ค่อยพบเห็ นในประเทศอื่น นับเป็นเอกลั กษณ์ไทยที่สะท้อนให้เห็นคุณค่าและการเรียนรู้วัฒนธรรมการใช้
เกวียนเป็นพาหนะ และสภาพของปั ญหาเมื่อล้อเกวียนหลุดจากเพลาเกวียน
โอกาสที่เล่นโค้งตีนเกวียนนั้น เล่นกันได้ทุกโอกาสที่ว่าง แต่มักจะมีการเล่นในงานเทศกาลต่ างๆ เช่นงานบุญข้าวสาก
งานตรุษสงกรานต์ เป็นต้น ผู้เล่นจะเล่นกันในหมู่เด็กทั้ งชายและหญิง โดยแบ่งผู้เล่นออกเป็น ๒ พวกจำ �นวนผู้เล่นพวกละ
เท่าๆ กัน อย่างน้อยควรมี จำ�นวนผู้เล่นพวกละ ๓ คน โดยไม่ต้องมี อุปกรณ์ในการเล่น สถานที่เล่ นสามารถเล่นบริเวณลาน
ดินทั่วไป เช่น สนามหญ้า ลานบ้าน ลานวัด ไม่มี การกำ�หนดขอบเขตสนามเล่น
วิธีเล่น ให้ผู้เล่ นทั้ง ๒ พวกจับมือเป็ นวงกลมวงเดียว โดยผู้เล่นของแต่ละพวกยืนสลับกัน แล้วให้หัวหน้าของแต่ละ
พวกตกลงกันว่าฝ่ายใดจะเป็นฝ่ายยืน ฝ่ายใดจะเป็นฝ่ายนั่ง เมื่อตกลงกันแล้วให้ฝ่ายนั่งๆ ลง เหยียดเท้ายั นกันไว้ตรงกลาง
วง สมมุติให้เป็นซี่ล้อเกวียน และเท้าของแต่ละคนที่รวมอยู่ตรงกลางเป็นดุมเกวียน ฝ่ายยืนจะยืนจับแขนฝ่ายนั่งไว้ ลักษณะ
จะสลับกัน คือ ฝ่ายยืนสลับด้วยฝ่ ายนั่งจนรอบวงกลม (ในสมัยก่ อนจะเล่นกับล้อเกวี ยนจริงโดยนำ�ล้อเกวียนวางนอนลง
กับพื้น ผู้เล่นทั้งสองพวกยืนล้อมกรอบล้ อเกวียน ฝ่ายนั่งจะเหยียดเท้ายันวงนอกของล้อเกวียนไว้ ต่ อมาล้อเกวียนหายากขึ้น
ชาวบ้านจึงพัฒนาวิธีเล่นเป็นไม่ใช้ล้อเกวี ยน แต่ใช้วิ ธีเหยียดเท้ายันกันไว้แทน) เริ่มเล่นโดยฝ่ายยืนจะต้องทำ �หน้าที่ยกแขนของ
ฝ่ายนั่งให้ ตึง แล้วเดินไปรอบวงกลมเป็นแนวเดียวกั น ฝ่ายนั่งจะต้องเกร็งตัวเหยียดเท้ ายันกันไว้ แล้วยกก้นขึ้น หมุนตามไป
โดยใช้เท้ าที่ยันกั นไว้ตรงกลางนั้นเป็ นจุดศูนย์กลาง ถ้ าฝ่ายนั่ งทำ�มือหลุดหรือเท้าหลุ ด เป็นเหตุให้วงแยกออกจากกั น
ฝ่ายนั่งจะเสียสิทธิ์การนั่ง ต้ องเปลี่ยนให้ฝ่ายยืนมานั่งบ้างและฝ่ายนั่งเป็นคนยืนบ้ าง สลับกันเช่ นนี้เรื่อยไป จนกว่าจะเลิกเล่น