Page 313 - บูรพศิลปิน58

298
บูรพศิลปิน พ.ศ. ๒๕๕๘
นางบัวผัน จั นทร์ศรี
ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง
(เพลงพื้นบ้าน) พุทธศักราช ๒๕๓๓
เกิด ๒๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๖๓ ที่จังหวัดอ่างทอง
ถึงแก่กรรม ๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๘
ยุคสมัย รัตนโกสินทร์ (รัชกาลที่ ๖ - รัชกาลที่ ๙)
ประวัติและการทำ�งาน
นางบัวผัน จันทร์ศรี เรียกกั นในวงการว่า แม่บัวผัน เป็นธิดาของนายดิน
และนางปาน โพธิ์ภักดิ์ มีอาชีพทำ�นา และเล่นเพลง แม่บัวผันจึ งเกิดมาในท่ามกลาง
การว่าเพลง ทั้งเพลงฉ่อย เพลงทรงเครื่อง เพลงเรือ เพลงกล่อมเด็ก เพลงอีแซว
เพลงพวงมาลัย บวกกับอุปนิสัยชอบร้องรำ�ทำ�เพลง จึ งซึมซับศิลปะการเล่ นเพลง
ไว้ทุกแบบ ตอนวัยเด็กชอบติดตามพ่อไปฟั งเพลงตามที่ต่ างๆ ถึงคราวทอดกฐิ น
ทอดผ้าป่า ก็ได้ไปร่วมชุมนุม ฟังผู้ใหญ่ร้องเพลงเรือ เพลงโบราณ ก็ยิ่งรักชอบอยากเป็นเพลงมากยิ่งขึ้น สำ�หรับเรื่อง
เรียนหนังสือแม่บัวผันไม่ได้เรียน เพราะการเรียนยังไม่แพร่หลาย และไม่นิยมให้ผู้หญิงเรียนหนังสือ ทำ �ให้อ่านเขียนไม่ได้
พ.ศ. ๒๔๗๖ อายุราว ๑๓ ปี ด้วยความมีมานะและรักเพลง ขอหัดเพลงจากน้องชายของพ่อชื่ออิน ถ้าร้องเพลง
ออกงานได้ก็จะมีรายได้ ในช่วง รัชกาลที่ ๕ - ๗ หรื อหลังจากนั้นมาเล็กน้อย ชนบทภาคกลางนิยมฟังเพลงตามเทศกาล
หรือตามฤดูกาล หรือตามอาชีพ นายดิน และนายอิน หัดเพลงฉ่ อย เพลงทรงเครื่องให้ ลูกหลาน โดยฝึกกั นอย่าง
จริงจังเป็นมื ออาชีพออกทำ�มาหากินได้ เพลงฉ่อยต้องหมั่ นท่องจำ� เติมต่อ ดัดแปลงจนถึงขั้น “มุ ตโตแตก” คือเกิด
ปัญญาแตกฉานใครจะมาไม้ไหนก็ว่ าแก้ได้หมด ส่วนเพลงทรงเครื่องเล่นเป็นเรื่อง เช่น ขุนช้างขุนแผน พระอภัยมณี
ลักษณวงศ์ แต่งทรงเครื่องมีปี่พาทย์ต้องจำ�เนื้อ เรียนรำ� เรียนเจรจา จนชำ�นาญ แม่บัวผั นก็เข้าสู่กระบวนการนี้ และ
ก็เป็นคนเก่งที่สุดในบรรดาเพื่อนวัยเดียวกัน อายุ ราว ๑๖ - ๑๗ ปี ออกตระเวนรับงานไปกั บวงนายดินและนายอิน
ไปพบปะแม่เพลง - พ่ อเพลงวงอื่นมักมาชักชวนไปเล่นด้วย แม่บัวผันเห็นว่าจะเป็นการดีได้วิชาเพิ่มเติม จึงไปอยู่กับแม่เชื่อม
แม่อ่วม อย่างละ ๑ ปี ต่อมาก็กลั บมาอยู่วงนายอิน พ.ศ. ๒๔๘๕ อายุราว ๒๒ ปี อยู่กินกับคนข้างบ้าน ชื่อนายหอม
จันทร์ศรี มีบุตรด้วยกัน ๑ คน อยู่กินกัน ๑๐ ปี ก็ แยกทางกัน ต่อมา พ.ศ. ๒๕๐๐ ได้อยู่กิ นกับนายไสว สุวรรณประทีป
พ่อเพลงอีกคนหนึ่ง และกลายเป็นคู่ที่ใครๆ นิยมว่าเล่ นเพลง และมักจะขาดคนใดคนหนึ่งไม่ได้ ถ้ าขาดเจ้าภาพจะตัด
ค่าจ้างลงไปถึงครึ่ง
พ.ศ. ๒๕๒๑ แม่บัวผันเป็นกำ�ลังสำ�คัญ ในการอนุรั กษ์เพลงพื้นบ้าน โดยจัดรายการเพลงพื้นบ้าน บันทึกเสียง
เผยแพร่เพลงพื้ นบ้านตามสถาบันต่างๆ
พ.ศ. ๒๕๓๐ ได้หัดเพลงให้ลูกศิ ษย์รุ่นหลังสุด
มีหลายครั้ งที่แม่ บัวผั นเจ็บป่วยหรือเพิ่งจะทุเลาก็ยังคงขึ้นเวทีลืมความเจ็ บป่วย ยั งว่าเพลงไม่ถอย แม่บัวผัน
ถือว่าเพลงคือส่ วนหนึ่งของชีวิ ต ชีวิ ตก็ได้ ทุ่มเทให้เพลงโดยตลอด แม่บัวผันจึงควรได้ชื่ อว่าเป็นศิ ลปินผู้อุทิศตนให้แก่
ศิลปะเพลงพื้นบ้านอย่างแท้จริง
แม่บัวผัน จันทร์ศรี ถึงแก่กรรมด้วยโรคชรา เมื่อวันที่ ๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๘ สิริอายุ ๘๕ ปี
๓๖
สมัยรั ตนโกสินทร์