Page 75 - กัมมัฏฐานโบราณล้านนา

๖๐

ผู้หน่ึงจาโอทาตกสิณไดั... ผู้หนึ่งจาอากาสกสิณได้... ผู้หนึ่งจาวิญญาณกสิณได้ ท้ังเบื้องบน เบ้ืองล่าง
เบอ้ื งขวาง ตามลาดับหาประมาณมไิ ด้ ธรรม ๑๐ อยา่ งเหล่านี้ควรเจริญ...”๑

พระพรหมโมลี๒ ได้อธบิ ายวธิ กี ารปฏบิ ัติกสณิ กมั มัฏฐานแตล่ ะประเภท ตามที่ปรากฏอยู่ไว้
ในวสิ ทุ ธิมรรค ดงั ต่อไปน้ี

ปฐวกี สณิ
ในอภิธรรมปิฎก อธิบายเร่ืองปฐวีกสิณ๓ ดังนี้ “...พึงทราบวินิจฉัยในคาว่า ป วีกสิณ นี้
ตอ่ ไป แมป้ ฐวมี ณฑล (วงกลมแหง่ พน้ื ดิน) ท่านก็เรียกว่า ปฐวีกสิณ เพราะอรรถว่าเป็นวัตถุสาหรับเพ่ง
แม้นิมิตที่ได้แล้วเพราะอาศัยปฐวีกสิณนั้นก็ช่ือว่า ปฐวีกสิณ แม้ฌานท่ีได้เฉพาะแล้วในนิมิต ก็ชื่อว่า
ปฐวกี สิณ บรรดาความหมายเหล่าน้นั ฌานพงึ ทราบวา่ เป็นปฐวีกสณิ ในความหมายนี้ ก็ในความหมาย
ว่า พระโยคาวจรเข้าฌานกล่าว คือปฐวีกสิณอยู่...” ได้แก่ ดินสีแดงดังแสงอาทิตย์ขึ้นใหม่ โดยทาให้
เป็นวงกลม ๑ คืบ ๔ นิ้ว หรือให้มีประมาณเท่าขันน้า เท่ากระด้งอย่างเล็กเป็นพอดี ขัดด้วยไม้ให้
เกลี้ยงงามเสมอเปน็ หน้ากลอง ผู้บาเพญ็ ใชเ้ พ่งให้ตลอดเรือ่ ยไป
อาโปกสิณ
ปรากฏในบทว่า อทิ ฺธาภิสขาร อภิสขาเรติ๔ คอื ว่า ไดก้ ระทาอิทธิ อธบิ ายว่า พระมหาโมค
คลั ลานะเถระเขา้ อาโปกสณิ แลว้ อธฐิ านวา่ ขอโอกาสอนั เป็นทต่ี ัง้ เฉพาะปราสาท จงเป็นน้า แล้วเอาหัว
แม่เทา้ กดลงทชี่ ่อฟา้ ปราสาท ปราสาทนั้น ส่ันสะท้านหวั่นไหวไปมา เหมือนบาตรต้ังไว้บนหลังน้า เอา
นิ้วเคาะที่ขอบบาตรก็หวั่นไหวไปมา ต้ังอยู่ไม่ได้ ฉะน้ันวัตถุท้ังหลาย มีหลังเสาเขื่อน ช่อฟ้า จันทัน
เป็นต้นส่งเสียงดังกระกระ ราวกะเริ่มเพ่ือจะตกไป...” ได้แก่ น้าท่ีมีความใสสะอาด ปราศจากสี ใส่ใน
ภาชนะเช่นขันและบาตรเป็นต้น ที่มีขอบกว้างประมาณ ๑ คืบ ๔ น้ิวเป็นพอดี ผู้บาเพ็ญใช้เพ่งให้
ตลอดเรื่อยไป
เตโชกสณิ
ปรากฏการใชเ้ ตโชกสิณปราบนาคของพระพุทธเจ้า ในเรื่องชลิฎ ๓ พ่ีน้อง๕ ดังน้ี “...พระ
ผมู้ ีพระภาคเสดจ็ เข้าไปดงั น้นั ครัน้ แล้ว มีความขึ้งเคียดไม่พอใจ จึงบังหวนควันขึ้น. ลาดับนั้น พระผู้มี
พระภาคได้ทรงดาริว่า ไฉนหนอเราพึงครอบงาเดชของพญานาคน้ีด้วยเดชของตน ไม่กระทบกระทั่ง
ผิวหนัง เนื้อ เอ็น กระดูกและเย่ือในกระดูก ดังนี้ แล้วทรงบันดาลอิทธาภิสังขารเช่นนั้น ทรง
บังหวนควันแล้ว. พญานาคน้ันทนความลบหลู่ไม่ได้ จึงพ่นไฟสู้ในทันที. แม้พระผู้มีพระภาคก็ทรงเข้า

๑ ที.ปา. ๑๖/ ๔๖๗/ ๔๕๐.
๒ พระพรหมโมลี (วิลาศ ญาณวโร), ภาวนาทีปนี, หนา้ ๒๐-๒๒.
๓ อภิ.ธา. ๗๕/๑๔๘/๔๕๑.
๔ ม.ม.ู ๑๙/๔๓๙/๑๖๕.
๕ วิ.มหา. ๖/ ๓๘/ ๘๘.