Page 79 - มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม๒๕๕๓

Folk Literature Domain
Intellectual Cultural Heritage 77
บททำ�ขวัญควาย
บททำ�ขวัญควาย เป็นบทร้องประกอบพิธีกรรมทำ�ขวัญควาย
ซึ่งเป็นการระลึกถึงบุญคุณของควายที่ช่วยมนุษย์ทำ�นา รวมไปถึง
การขอขมาที่ได้ด่าว่า เฆี่ยนตี ในระหว่างการใช้งาน ทางภาคเหนือ
เรียกว่าฮ้องขวัญควายเรียกขวัญควายหรือเอาขวัญควายภาคอีสาน
เรี ยก สู่ขวั ญควาย ชาวไทยเขมรสุรินทร์ เรียก ฮาวปลึงกระไบ
พิ ธีทำ�ขวั ญควายจัดขึ ้นหลังจากได้ปลูกข้ าวดำ�นาเรียบร้อยแล้ว
ด้วยความสำ�นึกในบุญคุณ เจ้าของจะทำ�พิธีบายศรีสู่ขวัญควาย
ให้ควายกินหญ้าอ่อน และนำ�ควายไปอาบนํ้าขัดสีฉวีวรรณ เอาอก
เอาใจ เอาดอกไม้ธูปเทียนไปขอขมา เนื้อหาของบททำ�ขวัญควาย
สะท้อนทัศนคติและลักษณะนิสัยของคนไทย ดังนี้
ประการที่ ๑ ความกตัญญู รู้คุณ คนไทยถือว่าควายเป็นสัตว์
ใหญ่ และมีบุญคุ ณแก่ตน เพราะช่วยในการไถ การทำ�ไร่นา
ประการที่ ๒ ความเมตตากรุณา บททำ�ขวั ญควายสะท้อน
ความรู้ สึกเมตตากรุณาต่ อควาย ในคำ�สู่ขวัญควาย กล่ าวถึง
การเอาหญ้าอ่ อน หวานอร่อยมาให้ ควายเคี้ยวกิ น เป็นการให้
รางวัลแก่ควาย
ประการที่ ๓ ความสำ�นึกผิ ดที่เคยรุ นแรงต่อควาย ในบท
ทำ �ขวัญควายได้กล่าวถึงว่า ขณะที่ มีการไถนาอยู่นั้น บางครั้ง
ควายเดินช้า มัวกินหญ้าตามข้างทาง คนอาจจะตีฟาดด้วยเชือก
กระแทกด้วยปฏั ก ควายได้รับความเจ็บปวดทรมานแสนสาหัส
ก็อดทนกลํ้ากลืนไว้ เพราะพูดไม่ ได้ ชาวนารู้สึกสำ�นึกผิด จึงทำ�
พิธีบายศรีสู่ขวัญขอขมาวัวควาย นับเป็ นคุณธรรมอันประเสริฐ
ในหั วใจของชาวนา ในแง่นี้ พิธี สู่ขวัญควายจึงเป็ นพิธี ที่มนุ ษย์
ขอขมาโทษ และปลอบขวัญควายซึ่งเป็นสัตว์เดรัจฉาน
พิธีสู่ขวัญควาย เป็นพิธีที่สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์
กับควาย ที่เป็นไปด้วยความอ่อนโยน เอื้ออาทรและรู้สึกสำ�นึกใน
บุญคุ ณควาย ประเพณีสู่ขวั ญควาย จึงเป็นประเพณีที่ สมควรจะ
อนุรักษ์เพื่อให้อนุชนรุ่นหลัง ได้เห็นภู มิปัญญาและจิตวิญญาณ
ของบรรพชนไทย ในปั จจุบั นวิถีการทำ �นาได้เปลี่ยนแปลงไป
ควายมีบทบาทน้ อยลงอย่างมาก มี เทคโนโลยีอย่างอื่นเข้ามา
แทนที่ควาย พิธีทำ �ขวัญควายรวมถึงบทสู่ ขวัญควาย จึงเสี่ยงต่อ
การสูญหายและการสืบทอดในอนาคต