Basic HTML Version
Folk Literature Domain
Intellectual Cultural Heritage
71
ตำ
�นานพญาคั
นคาก
ตำ
�นานพญาคั
นคาก
(พญาคางคก) เป็
นวรรณกรรมพื้
นบ้
าน
ที่
ปรากฏอยู่
อย่
างแพร่
หลายในการรั
บรู้
ของชาวอี
สานและล้
านนา
มี
ชื่
อรู้
จั
กกั
นโดยทั่
วไปว่
า ตำ
�นานพญาคั
นคาก แต่
บางถิ่
นก็
อาจ
เรี
ยกชื่
อว่
า ตำ
�นานพญาคางคาก ธั
มม์
พญาคางคาก หรื
อ
พญาคั
นคากชาดก ในท้
องถิ่
นล้
านนามี
ชื่
อว่
า คั
นธฆาฎกะ และ
สุ
วั
ณณจั
กกวั
ตติ
ราช เป็
นต้
น
มี
ข้
อสั
งเกตว่
า ตำ
�นานพญาคั
นคาก เป็
นเรื่
องที่
รั
บรู้
กั
นอย่
าง
กว้
างขวางในภาคอี
สาน และมี
บั
นทึ
กในเอกสารใบลานในแทบ
ทุ
กจั
งหวั
ด
ตำ
�นานพื้
นบ้
านเรื่
องนี้
ได้
รั
บการปรั
บเปลี่
ยนให้
เป็
นชาดก
พื้
นบ้
าน และบางครั้
งถู
กจั
ดให้
เป็
นวรรณกรรมพุ
ทธศาสนา
ในท้
องถิ่
นด้
วย เหตุ
ที่
ชาวอี
สานเชื่
อว่
าเป็
นนิ
ทานชาดก เนื่
องจาก
พญาคั
นคากมี
สถานภาพเป็
นพระโพธิ
สั
ตว์
เสวยพระชาติ
เป็
นคางคก เป็
นโอรสของกษั
ตริ
ย์
เหตุ
ที่
พระองค์
ได้
ชื่
อว่
า
“พญาคั
นคาก” เป็
นเพราะเมื่
อครั้
งประสู
ติ
ออกมาเป็
นกุ
มารนั้
น
มี
ผิ
วเนื้
อและรู
ปร่
างเหมื
อนคางคก ซึ่
งในภาษาถิ่
นอี
สาน
เรี
ยกว่
า “คั
นคาก” แม้
มี
รู
ปร่
างอั
ปลั
กษณ์
แต่
พญาคั
นคากนี้
ก็
มี
บุ
ญญาธิ
การมาก มี
พระอิ
นทร์
คอยช่
วยเหลื
อ จนเป็
นที่
เคารพนั
บถื
อของชาวเมื
อง เป็
นเหตุ
ให้
ผู้
คนลื
มเซ่
นสรวงบู
ชา
พญาแถน ทำ
�ให้
พญาแถนโกรธ ไม่
ยอมปล่
อยนํ้
าฝนให้
ตกลง
มายั
งโลกมนุ
ษย์
พญาคั
นคากจึ
งอาสานำ
�เอาไพร่
พลบรรดา
สั
ตว์
ต่
างๆ อาทิ
ปลวก ผึ้
ง ต่
อ แตน งู
ช้
าง ม้
า วั
ว ควาย
ขึ้
นไปช่
วยกั
นรบกั
บพญาแถนบนเมื
องฟ้
าจนได้
รั
บชั
ยชนะ
พญาแถนจึ
งยอมปล่
อยนํ้
าฝนให้
ตกลงมายั
งโลกมนุ
ษย์
ตามเดิ
ม
ตำ
�นานพญาคั
นคากนั
บเป็
นเรื่
องที่
น่
าสนใจ โดยเฉพาะ
อย่
างยิ่
งภาพของพระโพธิ
สั
ตว์
คั
นคาก สะท้
อนให้
เห็
นพลั
ง
ศรั
ทธาความเชื่
อทางพุ
ทธศาสนา ที่
ผสมผสานกั
บคติ
ความเชื่
อ
ดั้
งเดิ
มเรื่
องผี
แถน ซึ่
งสะท้
อนให้
เห็
นความสั
มพั
นธ์
ระหว่
าง
พุ
ทธศาสนา กั
บพิ
ธี
กรรมความเชื่
อเกี่
ยวกั
บความอุ
ดมสมบู
รณ์
ในวิ
ถี
ชี
วิ
ตของชาวนาในวั
ฒนธรรมข้
าว ที่
ต้
องอาศั
ยนํ้
าฟ้
านํ้
าฝน
ในการผลิ
ตธั
ญญาหาร ในแง่
นี้
อาจกล่
าวได้
ว่
า ตำ
�นานพญาคั
นคาก
เป็
นข้
อมู
ลทางวั
ฒนธรรมที่
สามารถใช้
บ่
งบอกให้
เห็
นชี
วิ
ตพื้
นบ้
าน
ที่
ดำ
�รงอยู่
ในวิ
ถี
แห่
งวั
ฒนธรรมการเกษตรในสั
งคมท้
องถิ่
นไทย
ได้
เป็
นอย่
างดี
ในท้
องถิ่
นอี
สาน พบว่
า ตำ
�นานพญาคั
นคาก ยั
งคงมี
บทบาทสำ
�คั
ญและดำ
�รงอยู่
ในวิ
ถี
ชี
วิ
ตอี
สาน นั
บตั้
งแต่
อดี
ตมา
มี
ความนิ
ยมนำ
�ตำ
�นานพญาคั
นคากมาให้
พระใช้
เทศน์
ใน
พิ
ธี
กรรมการขอฝน และใช้
เทศน์
ร่
วมในพิ
ธี
จุ
ดบั้
งไฟขอฝน
ด้
วยเหตุ
นี้
ตำ
�นานพญาคั
นคากในมุ
มมองของชาวอี
สาน
จึ
งถื
อว่
าเป็
นวรรณกรรมศั
กดิ์
สิ
ทธิ์
เป็
นเรื่
องเล่
าที่
ใช้
อธิ
บาย
ที่
มาของประเพณี
การจุ
ดบั้
งไฟในเดื
อนหก ซึ่
งถื
อเป็
นประเพณี
อั
นสำ
�คั
ญใน “ฮี
ตสิ
บสอง” (จารี
ตประเพณี
สิ
บสองเดื
อน)
ที่
ยั
งคงปฏิ
บั
ติ
สื
บทอดกั
นมาจนทุ
กวั
นนี้