Basic HTML Version
Folk Literature Domain
Intellectual Cultural Heritage
59
ตำ
�นานพระแก้
วมรกต
เป็
นวรรณกรรมพุ
ทธศาสนาของไทย
มี
ชื่
อที่
รู้
จั
กกั
นอย่
างกว้
างขวางว่
า ตำ
�นานพระแก้
ว ตำ
�นาน
พระแก้
วมรกต ตำ
�นานพระพุ
ทธมหามณี
รั
ตนปฏิ
มากร ในท้
องถิ่
น
ภาคเหนื
อ มี
ชื่
อต่
างๆ เช่
น ตำ
�นานพระแก้
วเจ้
า ตำ
�นานพระแก้
ว
มรกต ตำ
�นานพระแก้
วอมรกต ตำ
�นานพระแก้
วอั
มมรกตเจ้
า
ตำ
�นานพระแก้
ว เป็
นต้
น สำ
�นวนที่
นั
บว่
าเก่
ากว่
าฉบั
บอื่
นๆ ชื่
อว่
า
รั
ตนพิ
มพวงศ์
แต่
งเป็
นภาษาบาลี
โดยพระเถระพรหมราชปั
ญญา
ในช่
วง พ.ศ. ๑๙๗๙ - พ.ศ. ๒๐๑๑ นอกจากนี้
ยั
งปรากฏใน
ชิ
นกาลมาลี
ปกรณ์
ซึ่
งพระรั
ตนปั
ญญาเถระเขี
ยนเป็
นภาษาบาลี
เมื่
อประมาณ พ.ศ.๒๐๖๐ และยั
งปรากฏในพระราชพงศาวดาร
กรุ
งรั
ตนโกสิ
นทร์
รั
ชกาลที่
๑ ด้
วย
ตำ
�นานพระแก้
วมรกต พบมากที
่
เป็
นสำ
�นวนล้
านนา
กระจั
ดกระจายอยู่
ตามวั
ดต่
างๆ มี
เนื้
อหาสั้
นๆ เพี
ยง ๗ – ๘
หน้
าลาน มี
ทั้
งที่
จารไว้
เฉพาะเรื่
องตำ
�นานพระแก้
วมรกต
เรื่
องเดี
ยว และจารร่
วมกั
บเรื่
องอื่
นๆ สำ
�หรั
บเรื่
องย่
อที่
คั
ดมานี้
สรุ
ปความมาจากตำ
�นานพระจั
นทน์
เจ้
า พระสิ
งห์
พระแก้
ว
ต้
นฉบั
บใบลานเป็
นของวั
ดทรายมู
ล อ.สั
นกำ
�แพง จ.เชี
ยงใหม่
ตำ
�นานพระแก้
วมรกต
เนื
้
อหามี
ว่
า เมื
่
อครั
้
งที
่
มหาเถรชื
่
อมหานาคเสน อยู
่
ที
่
เสนอาราม เมื
องปาฏลี
บุ
ตต์
คิ
ดจะสร้
างพระพุ
ทธรู
ปขึ
้
นองค์
หนึ
่
ง
พร ะอิ
นทร์
บั
นด า ล ใ ห้
วิ
ษณุ
ก ร ร มนำ
� แก้
ว มณี
โชติ
จ า ก
ดอยวิ
บู
ลบรรพตมาให้
แต่
ยั
กษ์
กุ
มภั
ณฑ์
ให้
มรกตมาแทน
พระอิ
นทร์
จึ
งให้
สลั
กเป็
นรู
ปพระพุ
ทธเจ้
าสู
ง ๒ ศอก ๑ นิ
้
ว
แล้
วบรรจุ
ธาตุ
พระพุ
ทธเจ้
าไว้
๗ แห่
ง พระมหานาคเสน
ได้
ทำ
�นายว่
า ต่
อไปพระแก้
วมรกตนี
้
จะเจริ
ญรุ
่
งเรื
องใน
ขอม พม่
า และไทย ต่
อมาพระยาอนุ
รุ
ทธราช กษั
ตริ
ย์
พม่
า
ได้
ส่
งนั
กปราชญ์
ทั
้
งหลายไปคั
ดลอกพระไตรปิ
ฎกจากลั
งกา
และได้
พระแก้
วมรกตกลั
บมาด้
วย ระหว่
างทางเรื
อสำ
�เภา
ถู
กนํ
้
าซั
ดไปติ
ดอยู
่
ที
่
นครหลวง พระยาอนุ
รุ
ทธราชไปขอคื
น
แต่
พระญานครหลวงคื
นให้
เฉพาะพระไตรปิ
ฎก ต่
อมา
พระญาอาทิ
ตย์
รบชนะเมื
องนครหลวง จึ
งอั
ญเชิ
ญพระแก้
ว
มรกตไปที
่
เมื
องอโยธยา ภายหลั
งพระรามแห่
งเมื
องกำ
�แพงเพชร
ย้
ายไปไว้
ที
่
กรุ
งเทพฯ ต่
อมาพระญามหาพรหมราชได้
อั
ญเชิ
ญ
ไปไว้
ที
่
เชี
ยงราย และเมื
่
อพระญาติ
โลกราชแห่
งเชี
ยงใหม่
สร้
างกุ
ฎี
เสร็
จ จึ
งอั
ญเชิ
ญไปประดิ
ษฐานที
่
เมื
องเชี
ยงใหม่
แต่
นั
้
นมา
ตำ
�นานพระแก้
วมรกต จึ
งเป็
นหลั
กฐานแสดงถึ
งภู
มิ
ปั
ญญา
ในการสร้
างสรรค์
วรรณกรรมของพระสงฆ์
ล้
านนาในอดี
ต
และเป็
นบั
นทึ
กเหตุ
การณ์
ทางประวั
ติ
ศาสตร์
ที
่
แสดงให้
เห็
น
ถึ
งความคิ
ดและพลั
งศรั
ทธาของพุ
ทธศาสนิ
กชนที
่
มี
ต่
อ
พระพุ
ทธรู
ปสำ
�คั
ญและศั
กดิ
์
สิ
ทธิ
์
องค์
นี
้