Basic HTML Version
Folk Literature Domain
Intellectual Cultural Heritage
57
ขุ
น ช้
า ง ขุ
น แ ผ น
เ ป็
น นิ
ท า น ชี
วิ
ต รั
ก ส า ม เ ส้
า ที่
ชาวกรุ
งศรี
อยุ
ธยานำ
�มาเล่
าขานในรู
ปของลำ
�นำ
�ปากเปล่
า
ประกอบการขยั
บกรั
บที่
เรี
ยกว่
า “การขั
บเสภา” มาตั้
งแต่
สมั
ยต้
นกรุ
งศรี
อยุ
ธยา นั
กขั
บเสภาจะร้
องเฉพาะตอนสำ
�คั
ญๆ
ไม่
บั
นทึ
กเป็
นลายลั
กษณ์
เพิ่
งจะมารวบรวมเรี
ยบเรี
ยงเป็
น
เรื่
องเดี
ยวกั
นในสมั
ยรั
ชกาลที่
๓ แห่
งกรุ
งรั
ตนโกสิ
นทร์
และ
ได้
ตี
พิ
มพ์
ขึ
้
นครั
้
งแรกในสมั
ยพระบาทสมเด็
จพระจุ
ลจอมเกล้
าฯ
ปี
พ.ศ.๒๔๑๕ โดยโรงพิ
มพ์
หมอสมิ
ท ต่
อมาในปี
พ.ศ.๒๔๖๐
จึ
งได้
มี
การชำ
�ระต้
นฉบั
บของหลวงและของชาวบ้
าน จั
ดพิ
มพ์
ขึ
้
น
เป็
นฉบั
บหอสมุ
ดว ชิ
รญาณ ซึ่
ง เ ป็
นต้
นแบบขอ ง เรื่
อ ง
ขุ
นช้
างขุ
นแผน ที่
รู้
จั
กกั
นทั่
วไป
นิ
ทานขุ
นช้
างขุ
นแผนเป็
นเรื่
องรั
กสามเส้
าของหนุ่
มสาว
สองรุ่
น รุ่
นพ่
อและรุ่
นลู
ก โครงเรื่
องรุ่
นพ่
อเป็
นเรื่
องของชายสอง
แย่
งหญิ
งหนึ่
ง คื
อเรื่
องชิ
งรั
กหั
กสวาทของขุ
นแผน ขุ
นช้
างและ
นางพิ
มพิ
ลาไลย ชาวบ้
านสุ
พรรณบุ
รี
ส่
วนโครงเรื่
องรุ่
นลู
กเป็
น
เรื่
องของหญิ
งสองแย่
งชายหนึ่
ง คื
อ เรื่
องหึ
งหวงระหว่
างเมี
ย
ทั
้
งสองของพระไวยวรนาถ ขุ
นนางหนุ
่
มชาวกรุ
งศรี
อยุ
ธยา
จนถึ
งขั้
นนางสร้
อยฟ้
าทำ
�เสน่
ห์
เพื่
อให้
สามี
รั
กตนเพี
ยงคนเดี
ยว
โครงเรื่
องของนิ
ทานเรื่
องนี้
มี
ลั
กษณะเด่
นคื
อ มี
ความ
คล้
ายคลึ
งกั
บเพลงพื้
นบ้
านประเภทเพลงโต้
ตอบของหนุ่
มสาว
โครงเรื่
องแบบชายสองแย่
งหญิ
งหนึ่
งตรงกั
บกลอนตั
บชิ
งชู้
และโครงเรื่
องแบบเมี
ยน้
อยเมี
ยหลวงตรงกั
บ กลอนตั
บตี
หมากผั
ว
ของเพลงพื้
นบ้
าน โครงเรื่
องดั
งกล่
าวเป็
นแบบที่
ชาวบ้
านนิ
ยมมาก
ดั
งพบในละครชาวบ้
านหลายเรื่
อง นอกจากนี้
นิ
ทานเรื่
องนี้
ยั
งมี
ครบทุ
กรสชาติ
ทั้
งรั
ก รบ ตลก เศร้
าโศก บุ
คลิ
กของ
ตั
วละครหลายตั
วในเรื่
องมี
ความโดดเด่
น ขุ
นแผนเป็
นผู้
ชาย
ในฝั
นของสาวไทย คื
อเป็
นชายชาตรี
รู
ปงาม วาจาอ่
อนหวาน
เก่
งทั้
งวิ
ชาอาวุ
ธและวิ
ชาไสยศาสตร์
และเป็
นแบบอย่
าง
ของนั
กรบผู้
ภั
กดี
ต่
อเจ้
านาย ขุ
นช้
าง เป็
นแบบของชายที่
สั
งคมไม่
ชื่
นชอบ นอกจากจะมี
รู
ปอั
ปลั
กษณ์
หั
วล้
าน อกขน
ยั
งมี
กิ
ริ
ยามารยาททราม ใจคอโหดเหี้
ยมและเป็
นตั
วแทน
ของเพื่
อนที่
ทรยศเพื่
อน นางวั
นทอง หรื
อพิ
มพิ
ลาไลยเป็
น
แบบของหญิ
งไทยที่
ไม่
สามารถกำ
�หนดชะตาชี
วิ
ตด้
วยตั
วเอง
การตั
ดสิ
นใจขึ้
นอยู่
กั
บผู้
อื่
น
นิ
ทานขุ
นช้
างขุ
นแผน ยั
งเป็
นเรื่
องตั
วอย่
างแสดงวิ
ถี
ชี
วิ
ตของ
ลู
กผู้
ชายไทยในอดี
ต ตั้
งแต่
เด็
กจนโต เริ่
มต้
นตั้
งแต่
การศึ
กษา
เล่
าเรี
ยน การแสวงหาเครื่
องรางของขลั
ง การแสวงหาของวิ
เศษ
เพื่
อนำ
�มาเป็
นอาวุ
ธคู่
กาย จนเข้
ารั
บราชการ ทำ
�ศึ
กสงคราม
ได้
รั
บความดี
ความชอบ ตลอดจนถึ
งต้
องโทษจำ
�คุ
ก ชี
วิ
ตของ
ขุ
นแผนจั
บใจคนไทยจนนำ
�ไปตั้
งเป็
นชื่
อพระพุ
ทธรู
ป เช่
น
ขุ
นช้
างขุ
นแผน
ที่
วั
ดพลายชุ
มพล จ.สุ
พรรณบุ
รี
เรี
ยกพระพุ
ทธรู
ปปางไสยาสน์
ที่
นั่
นว่
า เณรแก้
ว ที่
วั
ดพระรู
ป จ.สุ
พรรณบุ
รี
เรี
ยกพระเครื่
อง
ดิ
นเผาบางรุ่
นว่
า พระขุ
นแผนไข่
ผ่
า ขุ
นแผนแตงกวา เป็
นต้
น
นิ
ทานขุ
นช้
างขุ
นแผน มี
ความสั
มพั
นธ์
กั
บวิ
ถี
ชี
วิ
ตของคนไทย
ภาคกลางมาโดยตลอด เพราะเกี่
ยวข้
องกั
บการแสดงหลาย
ประเภทตั้
งแต่
แรกเริ่
มในสมั
ยกรุ
งศรี
อยุ
ธยาที่
ใช้
เล่
าเรื่
อง
ประกอบทำ
�นองเรี
ยกว่
า ขั
บเสภา ต่
อมามี
การนำ
�ปี่
พาทย์
เข้
ามารั
บ ทำ
�ให้
เกิ
ดการขั
บเสภาพร้
อมปี่
พาทย์
ในสมั
ยรั
ชกาลที่
๒
แห่
งกรุ
งรั
ตนโกสิ
นทร์
ในสมั
ยรั
ชกาลที่
๔-๕ ชนชั้
นสู
งนำ
�ละครรำ
�
มาผสมจนเกิ
ดเสภารำ
� ละครเสภา ละครพั
นทาง ส่
วนชาวบ้
าน
นำ
�เพลงพื้
นบ้
านมาผสมจนเกิ
ดเพลงทรงเครื่
อง และนิ
ยมนำ
�ไป
แสดงลิ
เก
ปั
จจุ
บั
น นิ
ทานขุ
นช้
างขุ
นแผนได้
ถู
กนำ
�ไปสร้
างเป็
นละคร
โทรทั
ศน์
และภาพยนตร์
ไทยหลายครั้
งหลายหน เช่
น เรื่
องขุ
นแผน
ผจญภั
ย นอกจากนี้
ก็
นำ
�ไปสร้
างเป็
นหนั
งสื
อการ์
ตู
น หนั
งสื
อนิ
ทาน
และนำ
�บางตอน เช่
นตอนกำ
�เนิ
ดพลายงาม ไปเป็
นแบบเรี
ยน
หลั
กสู
ตรวิ
ชาภาษาไทยในการศึ
กษาขั้
นพื้
นฐานของกระทรวง
ศึ
กษาธิ
การด้
วย นั
บเป็
นเรื่
องหนึ่
งที่
คนไทยทุ
กภาครู้
จั
กดี