Page 47 - มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม๒๕๕๓

Performing Arts Domain
Intellectual Cultural Heritage 45
แม่ท่ายั กษ์ หมายถึง กระบวนท่ารำ�ที่ใช้ในการฝึกหัดนาฏศิลป์
โขนของฝ่ ายยั กษ์ ประกอบด้วย กระบวนท่ าเริ่มต้ น ตั้งแต่
“ท่านั่ งไหว้” จนถึ ง “ท่าบาก” เรี ยกว่า “หั วแม่ท่ า” หรือ
“กระบวนแม่ท่าตอนต้น” จากนั้น จึงเริ่มแม่ท่า ๑ จนจบแม่ท่า ๕
แม่ ท่ายักษ์ เป็นแบบแผนการฝึ กหัดนาฏศิลป์โขน ซึ่งเป็น
ศิลปะชั้นสู งของไทย สันนิษฐานว่ามีมาแต่ สมัยกรุ งศรีอยุ ธยา
รูปแบบการฝึกหัดโขนที่มีในปัจจุบัน เป็นแบบแผนที่ครู อาจารย์
ซึ่งเป็นโขนหลวง กรมมหรสพในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า
เจ้าอยู่ หัวถ่ ายทอดไว้ เริ่ มต้ นจากการฝึ กหั ดเบื้องต้ นในท่า
ตบเข่า ท่าถองสะเอว ท่าเต้นเสา ท่ าถีบเหลี่ยม จากนั้น เป็นการ
ฝึกหัดแม่ ท่า ท่าเชิด และท่าปฐม กระบวนท่าต่ างๆ เหล่านี้เป็น
กระบวนท่าที่ใช้ในการฝึ กหัด และเป็นท่ ามาตรฐานหลักที่ใช้ใน
การแสดง ผู้ฝึกจะต้องจดจำ �ตามครูให้ได้ครบถ้ วน แม่นยำ� และ
ฝึกฝนซํ้าๆ เป็นเวลาหลายปี โดยครูจะเป็นผู้ปรับปรุงกระบวนท่า
ให้ เหมาะสมกับโครงสร้ างของร่างกายและบุ คลิกของศิ ษย์
แต่ ละคน โ ดยกา รฝึ กหั ดซํ้ าๆจนศิ ษย์ มี ความชำ�นาญ
และออกแสดงได้งดงาม
กระบวนแม่ ท่ายักษ์ ที่ ใช้ในการฝึ กหั ดนี้ แสดงให้เห็นถึ ง
ภูมิปัญญาของครูอาจารย์โขน ประเภทยักษ์ โดยสามารถแสดง
ให้เห็นถึงพลังที่ดุดันของยั กษ์ ซึ่งเป็นสัญลั กษณ์ของฝ่ายอธรรม
ผ่านการสื่ อความหมายด้วยท่าทาง การร่ายรำ� ตีบท และท่าเต้น
นั บได้ว่าเป็นมรดกทางวั ฒนธรรมทางด้านนาฏศิลป์ โขนที่ มี
ความสำ�คัญยิ่ง
แม่ท่ายักษ์-ลิง
แม่ ท่ าลิง หมายถึง กระบวนท่ ารำ �ที่ ใช้ ในการฝึ กหัด
นาฏศิ ลป์ โขนของฝ่ายลิ ง ซึ่งเป็ นตั วละครประเภทหนึ่ งใน
การแสดงโขน ประกอบด้ วยท่าที่ เรียกว่ า ท่าที่ ๑ ถึงท่าที่ ๗
การฝึ กหัดแม่ ท่าลิง มี ความสำ�คั ญยิ่ง เนื่ องจากเป็ นพื้นฐาน
ท่ าทางของสิ่งที่ เป็ นแหล่ งรวมของ “ลี ลา” ของลิ งที่ ครู
อาจารย์ แต่โบราณกำ�หนดและประดิษฐ์ ขึ้นไว้เป็ นแบบแผน
ที่ แน่นอนแล้ว โดยมีลำ�ดั บท่าที่จั ดเป็นระเบียบแบบแผนอย่าง
มีระบบ กล่าวคื อ มีการเริ่มต้นท่าทางที่เป็ นพื้นฐาน แล้ วค่อย ๆ
สำ�แดงออกซึ่งความเป็น “ลิง” แม่ท่ าของลิง จึงเป็นแม่ท่ าหลัก
หรือเป็นแม่บท ซึ่งจะนำ�ไปใช้ประกอบในการปฏิบัติท่าทางอื่นๆ
ซึ่ งบางท่าไม่ มีนาฏยศัพท์ ที่ ใช้เรียก ด้ วยเหตุที่ มิได้บั ญญัติไว้
บางท่ าเป็นนาฏยศั พท์ที่ จะต้องจำ�และปฏิ บัติให้ ได้ และมี บาง
ท่ าที่มีชื่อเป็นลำ�ดับที่ เช่น ท่า ๑ ท่า ๒ ท่า ๔ ท่า ๕ จนถึ งท่า ๗
การฝึ กแม่ ท่ าลิงนั้ น ได้ กำ�หนดขั้นตอนไว้ ๒ ช่ วง คือ
“ครึ่งท่าแรก” และ “ครึ่งท่าหลั ง” ครึ่งท่าแรก มี ๙๐ ท่า ส่วน
ครึ่งท่าหลัง ท่าทางส่วนใหญ่จะเน้นอากั ปกริยาของลิง มักเป็น
ท่ าทางเบ็ดเตล็ด เช่ น ท่าจับแมลงวัน ท่าจับหมัด ท่าเล่นแมลง
และเล่นหมั ด เป็นต้น
แม่ ท่าลิง สะท้อนถึงอัจฉริยภาพของครูอาจารย์นาฏศิ ลป์โขน
โดยได้นำ �กริยาท่าทางของลิงมาพัฒนาตกแต่ งเป็นลีลานาฏศิลป์
ที่ งดงาม นับเป็นศาสตร์ชั้นสูงทางด้านนาฏศิลป์ไทยที่แสดงถึง
ความเป็ นเอกลักษณ์อันโดดเด่น สมควรที่จะประกาศเป็ นมรดก
ทางวั ฒนธรรมของชาติสืบไป