Page 58 - มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม๒๕๕๒

50 มรดกภูมิปัญญาทางวั ฒนธรรม
หมอลำกลอน เป็ นการลำที่ใช้ บทกลอนโต้ตอบกั น
ระหว่างหมอลำชายและหมอลำหญิงในเรื่องต่างๆ บทกลอน
ที่ หมอลำใช้ลำเรียกว่า “กลอนลำ” ซึ่งมีลักษณะเป็นร้อยกรอง
ที่มีเนื ้อหาสาระหลายประเภท เช่น วิ ถีชีวิต นิทานพื ้นบ้าน
ธรรมชาติ วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา คำสอนโบราณ
ของชาวอีสาน คติ ธรรม ข้ อคิดเตือนใจโต้ตอบกั น และ
กลอนที่เกี่ยวกับวิชาการต่างๆ
การแสดงหมอลำกลอน ประกอบด้วยหมอลำชาย
และหมอลำหญิง ฝ่ายละ ๑ คน โดยแต่ละฝ่ายมีหมอแคน
ของตน เนื้ อหาสาระอยู่ที่ บทกลอนที่ใช้ ปฏิ ภาณไหวพริบ
โต้ตอบกัน ผู้ที่จะเป็นหมอลำกลอนที่ดีได้นั้น จะต้องเป็ นผู้มี
ความรอบรู้หลายด้านและหลากหลาย ทั ้งด้านประวัติศาสตร์
ภูมิศาสตร์ การทำมาหาเลี ้ยงชีพ ขนบธรรมเนียมประเพณี
บาปบุ ญคุณโทษ ค่านิ ยมสังคม ข้อธรรมะไปจนถึงนิทาน
ชาดก และข่าวสารการบ้านการเมือง อีกทั้งต้องมีปฏิภาณ
ไหวพริบในการโต้ตอบและการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าบนเวที
ได้อย่างทันท่วงที นอกจากนี้ ยังมีความสวยงามอ่ อนช้อย
ของท่ ารำประกอบการลำที่หมอลำฝ่ ายชายและฝ่ ายหญิง
ได้สร้างสรรค์ขึ้น
เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงหมอลำกลอน คือ
แคน หมอแคนจะเป่าแคนประกอบการลำกลอน ซึ่ งเป็น
เครื่องดนตรีเพี ยงชิ้นเดี ยวที่ใช้ ประกอบการแสดงหมอลำ
กลอนของชาวอีสาน การเลือกใช้แคนประกอบการแสดงนั้น
จะขึ ้ นอยู่ กั บหมอลำ เช่ น หมอแคนของหมอลำฝ่ายชาย
ใช้แคนเจ็ดหรือแคนแปด ส่วนหมอแคนของหมอลำฝ่ายหญิง
ใช้แคนที่มีเสียงใหญ่คือแคนเก้า
นอกจากหมอลำกลอนจะเป็นศิลปะที่ให้ความบั นเทิง
สนุกสนานเพลิดเพลิน สอดแทรกความรู้ ความคิด คติธรรม
ความเชื่ อ ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ ที่ทำให้
หมอลำกลอน
คนฟั งเก ิดความเฉล ี ยวฉลาด และมี ส่ วนช่ วยส่งเสร ิ ม
จริยธรรมคุ ณธรรม รักษาบรรทัดฐานของสังคม ช่วยอนุรักษ์
วรรณกรรมและศิ ลปะพื ้ นบ้านแล้ ว ยั งเป็ นสื่ อในการ
ถ่ ายทอดความคิ ดเห็นของประชาชน เป็นภู มิ ปัญญาของ
ชุมชนในสมั ยที่การศึ กษายังไม่เจริญเช่นทุกวั นนี้ ถื อเป็น
การศึกษานอกระบบที่เน้นความประพฤติ สอนให้คนเป็นคนดี
และในสมั ยหน ึ่ งหมอลำยั งช่วยเผยแพร่ ความรู ้ ด ้าน
ลั ทธิการเมื อง ชี ้แนะให้ ประชาชนเข้ าใจในการปกครอง
ระบอบประชาธิปไตย และให้ความรู ้ต่างๆ เช่น การวางแผน
ครอบครัว การคุมกำเนิด การกินที่ถู กสุขลักษณะ เป็นต้น
ปัจจุ บันหมอลำกลอนก็อยู่ในสภาพเช่ นเดียวกับการ
ละเล่นหรือการแสดงพื้นบ้านอื่นๆ ที่มีแนวโน้มจะสูญหายหรือ
เสื่อมไปจากความนิยมของชาวอีสาน จึงต้องมีการประยุกต์
ให้ เข้ ากั บการเปลี่ยนแปลงทางสังคม ตั วอย่ างหมอลำ
ที่ พั ฒนาไปจากหมอลำกลอน เช่น หมอลำเพลิน ลู กทุ่ ง
หมอลำ และหมอลำซิ่ง ฯลฯ ตั วอย่างหมอลำกลอนที่โดดเด่น
และคงคุ ณค่าตามแบบแผนเดิม เช่น หมอลำฉวีวรรณ พันธุ
ศิลปินแห่งชาติ