Page 38 - มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม๒๕๕๒

30 มรดกภูมิปัญญาทางวั ฒนธรรม
โขนเป็นนาฏศิ ลป์ชั้ นสูงที่เก่าแก่ ของไทย มีมาตั้ งแต่
สมัยกรุ งศรีอยุ ธยา ตามหลั กฐานจากจดหมายเหตุของ
ลาลูแบร์ ราชทู ตฝรั่งเศสสมั ยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช
ได้กล่าวถึ งการเล่นโขนว่า เป็นการเต้นออกท่ าทางเข้ากั บ
เสียงซอและเครื่ องดนตรี อื่นๆ ผู ้ เต้นสวมหน้ากากและ
ถืออาวุธ
โขนพัฒนามาจากศิลปะการแสดงหลายแขนงด้วยกัน
คือ นำวิธีเล่นและวิธีแต่ งตัวบางอย่างมาจากการเล่นชักนาค
ด ึ กดำบรรพ์ นำท่ าต่ อสู้ โลดโผน ท่ารำท่ าเต ้ นมาจาก
กระบี่กระบอง และนำศิลปะการพากย์ การเจรจา เพลงและ
เครื่องดนตรีที่ ใช้ประกอบกิริยาอาการของผู้แสดงที่เรียกว่า
เพลงหน้าพาทย์มาจากการแสดงหนังใหญ่ ลักษณะสำคัญ
ของโขนอยู่ ที่ผู ้ แสดงต้องสวมหั วโขนหมดทุกตั ว ยกเว้ น
ตั วพระ ตัวนาง และตั วเทวดา มีต้นเสียงและลู กคู่ร้องบท
ให้ มีคนพากย์และเจรจา แสดงเรื่องรามเกี ยรติ์แต่เพี ยง
เรื่ องเดียว
การแสดงโขนมีพัฒนาการมาเป็นลำดับ จำแนกประเภท
ได้ดังนี้
๑. โขนกลางแปลง เป็นการแสดงโขนบนพื ้ น
กลางสนาม ไม่ต้องสร้างโรง ใช้ภูมิประเทศ ธรรมชาติเป็ นฉาก
ในการแสดง ผู ้แสดงเป็ นชายล้วน ตั วละครทุกตัวต้ อง
สวมหั วโขน นิยมแสดงตอนยกทั พรบกั นเป็นพื้ น จึ งแบ่ง
ผู ้แสดงออกเป็น ๒ ฝ่ายผลัดกันออกมาแสดงดำเนิ นเรื่อง
ดังนั ้นจึงต้องใช้วงปี ่พาทย์ ประกอบการแสดงพร้อมกัน ๒ วง
ไม่มีบทร้อง มีแต่บทพากย์และเจรจาบ้าง
๒. โขนโรงนอกหรือโขนนั่ งราว เป็นการแสดงโขน
บนโรง ไม่มีเตียงสำหรั บตัวนายโรงนั่ ง มีราวพาดตามส่วนยาว
ของโรง ตรงหน้ าฉากออกมามีช่องทางให้ผู ้แสดงเดินได้
รอบราว ตัวโรงมักมีหลังคา เมื่อตัวโขนแสดงบทของตนแล้ว
โขน
ก็ จะไปนั่งบนราว สมมติเป็นเตียงหรือที่ นั่งประจำตำแหน่ง
ส่ วนผู ้แสดงเป็ นเสนาหร ื อวานรยั งคงนั่งพื ้นแสดงปกติ
การแสดงโขนประเภทนี้ ไม่มี การขับร้ อง มี แต่การพากย์
และเจรจา ดนตรีมีวงปี ่พาทย์ ๒ วง บรรเลงเพลงหน้าพาทย์
๓. โขนหน้าจอ เป็นโขนที่ แสดงตรงหน้าจอหนังใหญ่
โดยเจาะผ้าดิบทั้ง ๒ ข้างของจอ ทำเป็นช่องประตูเข้าออก
แล้วทำเป็ นซุ้ มประตู ด้านหนึ่ งเป็นปราสาทราชวัง สมมติ
เป็ นกรุงลงกา อี กด้ านหนึ่งเป็ นค่ ายพลับพลาพระราม
แล้วโขนก็ขึ้นไปแสดงบนโรง มีการพากย์และเจรจา มีดนตรี
ปี ่พาทย์ประกอบการแสดงเพียงวงเดียว