Page 172 - dcp7

161
หุ่นกระบอก
เรียบเรียงโดย สุรัตน์ จงดา
หุ่นกระบอก เป็นหุ่นที่เกิดขึ้นในสมั ยรัชกาลที่ ๕ โดยเลียนแบบมาจากหุ่นจีน
ไหหลำ� ดังปรากฏในหนังสื อสาส์นสมเด็จ ซึ่งนิพนธ์โดยสมเด็ จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระยาดำ�รงราชานุ ภาพ และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์ เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรา-
นุวัดติวงศ์ บันทึกว่าหุ่นชนิดนี้เกิดในแถบเมื องเหนือคื อ สุโขทัย อุตรดิตถ์ นครสวรรค์
โดยนายเหน่ง เมืองสุโขทัยได้เห็นหุ่ นจีนไหหลำ� จึงคิดประดิษฐ์หุ่นเป็นแบบไทยเล่นทั่ วไป
จนเป็นที่นิยมในแถบนั้น เมื่อสมเด็จฯ กรมพระยาดำ �รงฯ เสด็จตรวจราชการที่สุโขทัย
พระยาสุโขทัย ได้หาหุ่นนายเหน่งมาแสดงให้ทอดพระเนตร เมื่อเสด็จกลับกรุ งเทพฯ
หม่อมราชวงศ์ เถาะ พยัคฆเสนา ซึ่ งได้ดูการแสดงหุ่นในครั้งนั้ น ได้ทูลยืมเงินสมเด็จฯ
กรมพระยาดำ�รงฯ สร้ างหุ่นกระบอกขึ้นครั้งแรกในกรุงเทพฯ และได้แสดงจนเป็นที่นิยม
โดยเรียกกัน เมื่อแรกว่า หุ่ นเลียนอย่างเมืองเหนื อ หรือเรี ยกว่า หุ่นคุณเถาะ ต่อมา
ภายหลังจึงเรียก หุ่นกระบอก ตามลั กษณะที่ใช้ กระบอกไม้ไผ่เป็นแกนตัวหุ่น
ลักษณะของหุ่นกระบอก เป็นหุ่นครึ่ งตัว มีส่วนประกอบสำ�คัญ ได้แก่ ศีรษะหุ่น
ซึ่งทำ�เป็นตัวละครต่างๆ เช่น พระ นาง ยักษ์ ลิง ตลก สั ตว์ มือหุ่น เป็นลักษณะของ
มือที่ตั้ งวงรำ�เหมือนมือละครรำ� ถ้าเป็นตัวพระ ยั กษ์ ตลก มักทำ�มื อขวาในลักษณะกำ�
สำ�หรับถืออาวุธ มือซ้ายตั้ งวงรำ�ส่วนตัวนาง มักนิยมทำ�ท่าตั้งวงทั้งสองข้าง มือหุ่นจะ
ต่อไม้ ยาวลงมาเรียกว่า ไม้ตะเกียบ สำ�หรับจับเชิดหุ่นให้ ร่ายรำ�ลำ�ตั วของหุ่นจะทำ�ด้วย
กระบอกไม้ไผ่ หรือวัสดุ อื่น ไหล่หุ่นทำ�ด้ วยไม้หรือวัสดุอื่ น เสื้อหุ่น ทำ�เป็นถุงคลุมจาก
ไหล่หุ่นปิดลงมาครึ่งตัว และมีการปักเย็บเสื้ อหุ่นให้งดงามตามลั กษณะของตัวละคร
ตัวพระมีอินทรธนู กรองคอ ตัวนางมีผ้ าห่มนางกรองคอ ตัวตลกและตัวอื่นๆ มักเป็น
ถุงผ้าที่มีสีสันตามตัวละครที่เห็นว่ างดงาม
วิธี การแสดงหุ่นกระบอก ปรับปรุงมาจากการแสดงละครรำ� แต่ดัดแปลงท่าทาง
ให้หุ่นร่ายรำ�เพื่อเลียนแบบคน และเป็นท่าร่ายรำ�ทางหุ่ นโดยเฉพาะ ท่ ารำ�เบื้องต้นในการ
แสดงหุ่น ได้แก่ การกล่อมหน้า กระทบจังหวะ แทงมือ ตีบท และรำ�เพลงซึ่งผู้เชิดหุ่นให้งดงามต้ องฝึกท่าพื้ นฐานเหล่า
นี้ให้เชี่ยวชาญ นอกจากนี้ ผู้เชิดหุ่นต้องเป็นผู้ที่พูดเจรจาแทนหุ่นด้วยและตัวละครสำ�คัญคือ ตัวตลกที่เป็ นผู้ดำ �เนิน
เรื่องให้รวดเร็วสนุกสนาน
ดนตรีประกอบการแสดง มักใช้วงปี่พาทย์เครื่องห้า มีเครื่องดนตรีสำ�คัญคือ ซออู้ สีประกอบการร้ องดำ�เนิน
เรื่องที่เรียกว่า เพลงหุ่นเคล้าซอ หรือเพลงหุ่นกระบอก ที่ ปรับปรุงมาจากเพลงขอทานของตาสังขารา เรื่ องที่นิยมเล่น
หุ่นกระบอกทศกัณฐ์
หุ่นกระบอกนางมโนรา