Page 16 - dcp7

5
กระจับปี่
เรียบเรียงโดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์สิ ทธิศักดิ์ จรรยาวุฒิ
กระจับปี่ เป็นเครื่องดนตรี ไทยที่มีสายประเภทหนึ่ งของไทย มีสายสี่สาย บรรเลงด้วยการดีดเช่ นเดียวกับ
พิณเปี๊ยะและพิณอื่นๆ กระจั บปี่มีส่วนประกอบดังนี้ คือ
กะโหลก หรือกระพุ้ งเสียง ทำ�ด้ วยไม้สัก ไม้ ขนุน ไม้ปุ่มมะค่า ไม้ประดู่แดง ฯลฯ มาขุดขึ้ นรูปให้มี ลักษณะมนรี
เหมือนรูปไข่ ภายในขุ ดให้เป็นโพรงเพื่อเป็นประโยชน์ในการกำ�ธรของเสียง โดยติดประกบด้านหน้าด้วยไม้แผ่นหน้ า
ที่อาจใช้แข็งหรื อไม้เนื้ออ่อน เช่น ไม้สมพงศ์ ซึ่ งเป็นไม้ที่ ใช้ทำ�หน้ าขิมมาประกบไว้ และอาจเจาะรูตรงกลางเพื่อ
ระบายเสียงเพิ่มความดังกังวานให้กระจับปี่มากยิ่งขึ้น
คันทวน ทำ�ด้วยไม้ท่อน เช่น ไม้สัก ไม้ ขนุน ไม้แก่นจันทร์ ไม้แก้ว ไม้ พยุง ฯลฯ คันทวนนี้จะกลึงด้านหลังมี
ลักษณะมน แต่กลึงด้านหน้ าให้มี ลักษณะแบนเพื่อประโยชน์ ในการติดนม ในส่วนด้ านก่อนถึงปลายคันทวนจะมีการ
เจาะร่องเป็นรางลูกบิด โดยเจาะรูสำ�หรับใส่ลูกบิดด้ านละสองลูก จากนั้นปลายคันทวนจะทำ�ให้แบนและมีด้านปลาย
ที่บานขยายแผ่ออกไป โดยจะแอ่นโค้งงอนไปทางด้านหลังเพื่อความสวยงาม
รางลูกบิ ด อยู่ ด้านเกือบส่ วนปลายของคันทวนโดยเจาะร่องเป็นรางใส่ลูกบิดทั้งสี่ลูก เพื่อการร้อยสายส่วนที่
เหลือเก็บไว้ในร่องลูกบิดนี้ คล้ายรางไหมของจะเข้ โดยเจาะรูสำ�หรับใส่ลูกบิดด้านละสองลูก
ลูกบิ ด ทำ�ด้วยไม้เนื้อแข็งชนิดต่างๆ ไม้ ประกอบงาช้างหรือกระดู ก แม้แต่ทำ�ด้วยงาช้ างก็มี กลึงด้านปลายเป็น
ลักษณะต่างๆ เพื่อความสวยงาม และเจาะรูตรงปลายเพื่อใช้พันสาย
ซุ้มหย่อง ทำ�จากไม้ กระดูก หรื องาช้าง มีลักษณะเหมื อนซุ้มประตูมี ยอดแหลม ตรงกลางเจาะให้โปร่งเพื่อ
ประโยชน์ในการพาดสายให้ผ่ านลงไปในรางลูกบิ ด
นม ทำ�ด้วยไม้เล็กประมาณ ๑๑ – ๑๒ ชิ้น โดยติดไว้ที่ด้านหน้าของคั นทวนเพื่อใช้กดสายให้เกิ ดเสียงสูงตํ่าตาม
ต้องการ
หย่อง ทำ�ด้ วยไม้ตัดเป็นทรงแบนๆ วางไว้ที่ด้ านหน้ากะโหลกเพื่อรองรับสายไม่ให้ติดราบไปบนนมของกระจับปี่
สาย นิยมใช้สายไหมควั่นเป็นเกลียว สายไนลอน หรือสายลวด
ไม้ดีด ใช้ไม้ หรือกระดูกสัตว์ ฝนให้ เป็นแผ่นบางๆ ทรงใบมะยม หรือทำ�เป็นไม้ดีดคล้ายไม้ดีดจะเข้ แต่เหลาให้
สั้นกว่า
กระจับปี่เป็นเครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงคู่กับซอสามสายในวงมโหรีตั้งแต่โบราณ ได้แก่ วงมโหรีเครื่องสาม วงมโหรี
เครื่องสี่ วงมโหรีเครื่องหก วงมโหรีเครื่องแปด วงมโหรีเครื่องเก้า วงมโหรีเครื่องสิบ ไปจนถึงวงมโหรีในยุคปัจจุบัน
แม้ในตอนต้นกรุงรั ตนโกสินทร์ ก็ยังปรากฏภาพกระจับปี่บรรเลงร่ วมอยู่ในวงมโหรี ด้วย ต่อมาเมื่อวงมโหรี ในสมัย
ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ได้มีการเพิ่มเครื่องดนตรีขึ้นอีกหลายชิ้นเพื่อขยายวงให้มีเครื่องดนตรีมากขึ้น กระจับปี่ที่มีนํ้าหนักมาก