Page 90 - dcp5

81
อักษรธรรมอีสาน
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์วีณา วีสเพ็ญ
อักษรธรรมอี สาน มีต้นกำ �เนิดจากอั กษรปัลวะ ต่ อมาได้พั ฒนาเป็นอักษรมอญโบราณ และพั ฒนามาเป็น
อักษรธรรมล้านนาและอักษรธรรมอีสาน ดั งปรากฏหลักฐานในบริ เวณภาคตะวันออกเฉี ยงเหนือ หรือภาคอีสาน
ของประเทศไทย สาเหตุที่ชื่อว่าตัวอักษรธรรมนั้ น เพราะใช้ตัวอักษรชนิดนี้ในการบันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธ
ศาสนา เช่น พระไตรปิ ฎก พระธรรมคัมภี ร์ต่างๆ เป็นต้น ซึ่งถือว่าเป็นอักษรชั้ นสูง อักษรศักดิ์ สิทธิ์ ตัวอักษรชนิ ดนี้
ใช้ในประเทศลาวก็ เรียกว่าตั วธรรมลาว ใช้ในภาคอีสานก็เรียกว่าตัวธรรมอีสาน ตามแต่ละท้องถิ่นจะเรียกแต่ก็คื อตัว
อักษรชนิดเดียวกันนั่ นเอง
อักขรวิธีของอักษรธรรมอีสานจะวางพยั ญชนะต้นซึ่งเป็นพยัญชนะตัวเต็ม (๓๗ รูป) ไว้ บนบรรทัด และวางสระ
ไว้รอบพยัญชนะต้น ส่วนพยั ญชนะตัวสะกดและพยัญชนะตัวควบกลํ้า จะวางไว้ ใต้บรรทัด โดยใช้รูปพยัญชนะครึ่งตัว
หรือครึ่งรูป ซึ่งเรียกว่า “ตัวเฟื้อง” หรือ “ตัวห้อย” มีทั้งหมด ๑๖ ตัว ส่วนพยัญชนะตั วสะกดที่ไม่มี รูปครึ่งตัวจะเขียน
ด้วยตัวเต็ม ส่วนสระในอักษรธรรมอีสาน แบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ สระลอย ๘ รู ป และสระจม ๒๗ รูป วรรณยุกต์
ในอักษรธรรมอีสานไม่มี รูป แต่มีเสี ยงวรรณยุกต์ครบทั้ง ๕ เสียงเหมื อนภาษาไทย โดยที่ผู้อ่านต้องผันหาเสียงเอาเอง
ตามความหมายของประโยคหรือข้อความนั้น ๆ เป็นเกณฑ์ในการพิจารณา ซึ่งวิธีการดังกล่าวนี้ คนโบราณอี สานเรียก
ว่า “หนังสือ หนั งหา” คือ หาความหมายเอาเองตามคำ�บริบทที่แวดล้อมของคำ�นั้น ตัวอย่างเช่น คำ�ถ่ ายถอด “ปูได้ปู
มาแตนา” คำ�อ่ าน “ปู่ได้ปูมาแต่นา” นอกจากนี้ ยังมี อักขรวิธี พิเศษ หมายถึงอักษรธรรมอีสานที่มีวิธี ประสมอักษร
ที่แตกต่างจากกฎเกณฑ์ ทั่วไป ซึ่งมีรูปร่างแตกต่ างไปจากคำ�เดิมหรือคำ �อ่านมาก ทั้งนี้ อาจเป็นเพราะคนอีสานสมั ย
โบราณต้องการที่จะประหยัดเวลาและแรงงาน ตลอดถึงจำ�นวน ขนาดและขอบเขตของใบลานที่ใช้ จารจึงคิดบัญญัติ
ศัพท์พิเศษขึ้ นใช้บางทีก็เพื่อแสดงภูมิความรู้ ฉะนั้น จึงเป็นปัญหามากสำ�หรั บผู้เริ่มหัดอ่านและจะต้องจดจำ�เป็นกรณีพิเศษ
การคงอยู่ของอักษรธรรมอีสานปัจจุบัน พบว่ามี กระจายอยู่ตามพื้นที่ จังหวัดต่างๆ ในภาคอี สานเกือบทุกจังหวัด
อย่างไรก็ตาม ปัญหาที่เกิดขึ้นคือ มีผู้ที่สามารถอ่านอักษรโบราณได้จำ�นวนน้อยมาก และส่วนมากจะเป็นผู้สูงอายุ บาง
พื้นที่ไม่มี ผู้อ่านได้เลย เนื่องจากเป็ นอักษรที่ไม่ ได้มีการถ่ายทอดกันในชุมชน และไม่ได้ นำ�อักษรมาใช้ในการสื่อสาร
ด้วยระบบการศึกษาแบบใหม่จากส่วนกลางเข้าไปแทนที่
หลักฐานการใช้ อั กษรธรรมอีสานปรากฏในจารึก เอกสารใบลาน และสมุ ดข่อย โดยอักษรธรรมอี สานที่
ปรากฏในจารึกเก่าที่สุดคือ จารึก วัดถํ้าสุ วรรณคูหา ๑ ระบุ จ.ศ. ๙๒๔ ซึ่งตรงกับ พ.ศ. ๒๑๐๕ จากฐานข้ อมูลจารึก
ในประเทศไทยของศูนย์มานุษยวิ ทยาสิรินธร ปรากฏจารึ ก อักษรธรรมอีสาน ทั้งสิ้น ๔๕ จารึ ก สำ�หรับเอกสารใบ
ลานหรือหนังสือใบลาน เป็ นเอกสารโบราณประเภทหนึ่งที่ปรากฏการใช้ อักษรธรรมอีสาน ในการจาร เพื่อบันทึก
เนื้อหาและเรื่องราวต่างๆ พบว่า มีใบลานที่ จารด้วยอักษรธรรมอีสานที่วัดมหาชัย จังหวัดมหาสารคาม วัดมหาธาตุ