Page 69 - dcp3

58
ขั นลงหินบ้านบุ
เรียบเรี ยงโดย รุ่งอรุณ กุ ลธำ�รง
ขันลงหินบ้านบุ เป็นขันที่ทำ�จากโลหะผสมด้วยการบุ คือ ตีแผ่โลหะผสมให้แบนเพื่อขึ้นรูปทรงขัน แล้วขัดผิ วให้
เรียบเกลี้ยงด้วยหินจึงเรียกว่า “ขั นลงหิน” มีลักษณะเนื้อโลหะแข็ง เหนียว ยืดหยุ่น เมื่อเคาะ มีเสียงดังกังวาน ใช้ใส่
ข้าวสุกไม่ บูดเร็ว ใส่นํ้าเย็ นได้ดี เพราะมี การคิดค้นส่วนผสมโลหะที่มีสัดส่ วนเฉพาะ คือทองแดง ๗ ส่วน ดีบุก ๒ ส่วน
เศษสำ�ริด ๑ ส่วน ซึ่งมีการสืบทอดภูมิปัญญาการช่างมาจากสมั ยกรุงศรีอยุธยาที่ย่านวังไชย อำ�เภอพระนครศรีอยุธยา
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มาถึงสมัยกรุ งรัตนโกสินทร์ที่บ้านบุ เขตบางกอกน้อย กรุงเทพมหานคร
กลวิธี การผลิตคือ
๑) การตี เป็นการหลอมส่วนผสมโลหะทั้งหมด บนเตาตี เมื่อเนื้อเหนียวพอดี จึงใช้ค้อนตีแผ่ขึ้ นรูปขัน เผาจน
ร้อนได้ที่
๒) การลาย เป็นการตีลายขั นบนกระล่อน ตีแต่งให้งดงาม
๓) การกลึง ทาชันติดขันเข้ากับหน้าภมรใช้เหล็กกลึ งจนเห็นสีผิวทองสุกปลั่ง
๔) การกรอ แต่งขอบปากขันให้ กลมด้วยเครื่องกรอไฟฟ้า
๕) การเจียใช้ เครื่องเจียไฟฟ้าตกแต่งรอยบนผิวขัน (สมัยก่อนไม่มี )
๖) การขัด ขัดขันด้ วยนํ้ายาขัดเงาและมอเตอร์ลูกผ้ าปั่นจนเงางดงาม (สมัยก่ อนใช้หินละเอียดผสมนํ้าห่อผ้ า
คลึงขัดลบรอยต่าง ๆ)
แม้ว่าจะเป็นงานที่ไม่มีความซับซ้อนมากนักแต่จำ�เป็นต้องอาศัยความเชี่ยวชาญ ความแม่นยำ�และความประณีต
ในการปฏิบัติ งานเป็นอย่างมาก การทำ�ขันลงหินของชาวบ้ านบุยังคงยึดถือกรรมวิ ธีอย่างโบราณ ซึ่งกว่าจะแล้วเสร็จ
กระบวนการต้องอาศั ยฝีมือ
ปัจจุบันการทำ �ขันลงหินมีแห่งเดี ยว คือ โรงงานขันลงหิ นเจียม แสงสัจจาของคุณเจียม (วิมลศรี) แสงสั จจา
ริมคลองบางกอกน้อยที่ ๑๓๓ ตรอกบ้านบุ ถนนจรัญสนิทวงศ์ ซอย ๓๒ แขวงศิ ริราช เขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ
ที่มีการทำ�ขั นลงหิน ตั้งแต่ขนาด ๓-๑๐ นิ้วและขันชุดใส่บาตร (ขัน ทัพพี พานรอง) ขนาด ๗-๑๐ นิ้ว
สภาพปัจจุบันของการผลิตขันลงหิ นประสบปัญหา เพราะเป็นช่างรุ่นสุดท้าย มีอายุ มากขึ้น การผลิตชิ้นงาน
แต่ละชิ้ นเป็นงานหนั ก ลำ�บาก ใช้แรงงานความอดทน ได้ค่ าแรงไม่มาก จึ งทำ�ให้ พ่อแม่ที่เป็นช่ างบุไม่ประสงค์ให้
ลูกหลานทำ�อาชีพนี้
ขันลงหินบ้านบุ ได้ รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ �ปีพุทธศักราช ๒๕๕๕