Page 109 - dcp2

98
เรียบเรียงโดย อุษา กลิ่นหอม
ดอนปู่ตา เป็นบริเวณป่าที่ดอนที่นํ้าท่วมไม่ถึง ทุกหมู่ บ้านของชาวอีสานต้องมี “ดอนปู่ตา” เป็นที่ประทับของผีปู่ตา
หรือผีอารักษ์ของหมู่บ้าน ชาวบ้านเชื่อว่ าดอนปู่ตาเป็ นบริเวณพื้นที่ศั กดิ์สิทธิ์จึงไม่กล้าตัดฟันต้นไม้ในบริเวณนั้นและไม่กล้า
จับสัตว์ต่างๆ ที่ มีในดอนปู่ตามากินเป็นอาหาร
ภายในป่าดอนปู่ตามีการสร้ างหอพ่อปู่และแม่ ย่าไว้กราบไหว้ โดยปกติชาวบ้านจะประกอบพิ ธี เลี้ยงผีปู่ ตา
ในทุกวันพุธก่อนเพลซึ่งเป็นการเซ่นไหว้ประจำ�สัปดาห์ และในรอบปีจะมีการเซ่นไหว้ใหญ่ครั้งหนึ่งซึ่งมักจะทำ�ในเดือน ๖
ก่อนจะลงทำ�นา ในบางพื้นที่จะมีการเลี้ยงผี ๒ ครั้ งต่อปีคือ เลี้ยงในช่วงเดือน ๓ และเดือน ๖ แต่ในปัจจุบันส่วนใหญ่เหลือ
การเลี้ยงผีปู่ตาเฉพาะในช่วงเดือน ๖ โดยจะมีของเซ่นไหว้ดังนี้ เหล้ าหนึ่งไห ไก่ หนึ่งตัว สำ�รับหวานสี่สำ�รั บ หมากหนึ่งคำ�
และบุหรี่หนึ่งมวนและมี “เต่าจํ้า” หรือ “ขะจํ้า” เป็ นผู้ทำ�หน้าที่ติดต่อเจรจากับผีปู่ตาและเป็นผู้กล่าวนำ�และกล่าวแทน
ชาวบ้านในพิธีเซ่นไหว้
ภูมิ ปัญญาของการมีป่าดอนปู่ตาและการเลี้ยงผีปู่ตา มีหลักการที่สำ�คั ญ ๒ ประการคือ
๑) พื้นที่ของป่าดอนปู่ตาเป็นพื้นที่อนุรักษ์ของหมู่บ้านเพราะมีความเชื่อและตั้งเป็นกฎร่วมกันว่าเป็นบริเวณที่ห้าม
ตัดต้นไม้เก็บหาเห็ดและห้ามล่าสัตว์ จึงทำ�ให้พืชและสั ตว์มีพื้นที่ ปลอดภัยได้อาศัยอยู่เพื่อการแพร่พันธุ์ไปยังพื้นที่อื่นๆ ต่ อไป
นักวิจัยได้พบว่าป่าดอนปู่ตาในภาคอี สานมีพื้นที่เฉลี่ย ๕๐ ไร่แต่ มีดัชนีความหลากหลายชนิดของพรรณพื ชและสัตว์เทียบ
เคียงได้กับป่าทำ�เลขนาด ๑,๐๐๐ ไร่
๒) พิธีเลี้ ยงผีปู่ตาสามารถใช้ตรวจสอบคุณภาพสิ่งแวดล้อมของหมู่บ้านได้เนื่องจากในการประกอบพิ ธีกรรมจะมี
การนำ�เอาไก่ที่เลี้ ยงไว้ในบ้ านหรือตามนา ๑ ตั วไปฆ่าสังเวยให้กั บผีปู่ตา ในพิ ธีจะมีการเสี่ยงทายคางไก่โดยเฒ่าจํ้าจะถอด
เอาขากรรไกรล่างของไก่ซึ่ งเป็นกระดูกอ่ อนออกมาดูรู ปร่าง ถ้าคางไก่สวยคือมีรูปร่างดี ไม่บิดเบี้ยว ผิ วของกระดูกเรียบ
ไม่ขรุขระแสดงว่าข้าวปลาอาหารจะสมบูรณ์ แต่ถ้ารูปร่างไม่ดีแสดงว่าข้าวจะยากหมากจะแพง ในเชิงวิทยาศาสตร์สามารถ
อธิบายได้ว่าเนื่องจากไก่บ้านเป็นไก่ที่หากินอยูกั่บสิ่งแวดล้อมในบ้านหรือในไร่นา ถ้าอาหารอุดมสมบูรณ์กระดูกอ่อนที ่คางไก่
ก็จะสมบูรณ์ แต่ถ้าอาหารของไก่ขาดแคลนการเจริญของคางไก่ก็จะไม่สมบู รณ์ ชาวบ้านต้องเตรียมตัวรับกับวิกฤติที่จะ
เกิดขึ้นหรือเร่งปรับสภาพแวดล้อมให้ อยู่ในภาวะสมดุลมากยิ่งขึ้น
ป่าดอนปู่ตาและพิธีกรรมความเชื่ อที่เกี่ยวข้องนับเป็นภูมิปัญญาในการรักษาความสมดุลของทรัพยากรป่าไม้ และ
แสดงให้เห็ นความสัมพันธ์ของระบบความเชื่ อของชุมชนกับสิ่งแวดล้อม
ดอนปู่ตา ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๕
ดอนปู่ตา
หอปู่ ตาในบริเวณพื้นที่ดอนปู่ตา