Page 68 - บูรพศิลปิน58

53
บูรพศิ ลปิน พ.ศ. ๒๕๕๘
พระเจ้ าบรมวงศ์เธอ
พระองค์ เจ้าคัคณางคยุคล
กรมหลวงพิชิตปรีชากร
ประสูติ ๒๙ ตุลาคม พ.ศ ๒๓๙๘
สิ้ นพระชนม์ ๑๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๒
ยุคสมัย รัตนโกสินทร์ (รัชกาลที่ ๔ - ปลายรัชกาลที่ ๕)
พระประวั ติและพระกรณียกิ จ
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าคัคณางคยุคล กรมหลวงพิชิตปรี ชากร
พระนามเดิ ม พระองค์ เจ้ าคัคณางยุคล เป็ นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จ
พระจอมเกล้ าเจ้าอยู่หัว ประสูติ แต่เจ้าจอมมารดาพึ่ง เมื่อวันที่ ๒๙ ตุลาคม พ.ศ.
๒๓๙๘
ใน พ.ศ. ๒๔๑๙ ทรงได้รับสถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร
พ.ศ. ๒๓๒๗ พระบาทสมเด็ จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระบัญชาให้ กรมหมื่นพิชิตปรีชากรเสด็ จไปอยู่
เชียงใหม่เพื่อจัดการศาลต่างประเทศ ตลอดจนเปลี่ยนวิธีการปกครองในเมืองเชียงใหม่ และเมื องอื่นๆ ในมณฑลพายัพ
เมื่อทรงปฏิบัติ ราชการสำ�เร็จลุล่วงตามพระราชประสงค์แล้วจึ งเสด็จกลับกรุงเทพฯ ในปี ต่อมา และทรงได้รับสถาปนา
เป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากรในปีเดียวกัน
พ.ศ. ๒๔๓๔ โปรดเกล้าฯ ให้เป็นข้าหลวงสำ�เร็จราชการมณฑลอีสาน บังคับการทั้งฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรือน
ทรงปรับปรุงการปกครองหัวเมืองทางภาคอีสานซึ่งในขณะนั้ นเป็นเพียงหัวเมืองชั้นนอก ประมาณ ๒๐ หัวเมืองขึ้นตรง
ต่อกรุ งเทพมหานคร ยังมิได้รวมเป็นมณฑล ในการเสด็จออกตรวจราชการตามท้ องที่ต่าง ๆ ทำ�ให้พระองค์ทรงมีความรู้
เกี่ ยวกับชายแดนลาว และเขมร เป็นอย่างดี
ต่ อมาโปรดเกล้าฯ ให้เสด็จกลับมาทรงรั บตำ�แหน่ งเสนาบดีกระทรวงยุติ ธรรมต่อจากพระเจ้าน้องยาเธอ
กรมหมื่นสวัสดิ วัดนวิศิ ษฎ์
ภายหลังพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากรประชวร ไม่สามารถรับราชการได้ จึงทรงพระกรุณา
โปรดเกล้าฯ ให้ดำ�รงตำ �แหน่งกรรมการศาลฎี กา ซึ่งเสด็ จมาทรงงานได้เป็นครั้ งคราว
พระเจ้าบรมวงศ์ เธอ กรมหลวงพิชิตปรี ชากร ทรงสนพระทัยในเรื่ องอักษรศาสตร์ และการประพันธ์
ทรงมีส่วนร่ วมในการก่อตั้ งหอพระสมุดวชิรญาณ และตั้งกรรมสัมปาทิกสภา หอสมุ ดวชิรญาณขึ้นใน พ.ศ. ๒๔๒๓ เมื่อ
แรกตั้งยังไม่มี หอพระสมุด จนเมื่อกรมหลวงพิชิตปรีชากรทรงเป็นสภานายก จึงทรงจัดให้มี หอพระสมุด และประทาน
หนังสือส่วนพระองค์แก่กรรมสัมปาทิกเป็ นเบื้องต้น อีกทั้งยังทรงเป็นบรรณาธิการหนังสือวชิรญาณวิเศษด้วย
ในด้านการศึกษา พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากรทรงเป็นหัวหน้ากรรมการจัดตั้ งโรงเรียนหลวง
สอนภาษาอังกฤษที่โรงเรียนสวนนันทอุทยาน ซึ่งเป็นโรงเรียนของรัฐบาลที่สอนภาษาต่างประเทศก่อนมีการตั้งกระทรวง
ธรรมการ
๑๐
สมัยรั ตนโกสินทร์