Page 228 - บูรพศิลปิน58

213
บูรพศิ ลปิน พ.ศ. ๒๕๕๘
นางแสงดา บันสิทธิ์
ศิลปินแห่งชาติ สาขาทั ศนศิลป์ (การทอผ้า)
พุทธศักราช ๒๕๒๙
เกิด ๑๔ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๒ ที่จังหวัดเชียงใหม่
ถึงแก่กรรม ๑๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๖
ยุคสมัย รัตนโกสินทร์ (รัชกาลที่ ๖ - รัชกาลที่ ๙)
ประวัติ และการทำ�งาน
นางแสงดา บันสิ ทธิ์ เดิมชื่ อว่า คำ �ดา เพราะเกิดในวันสงกรานต์
ซึ่งชาวเหนือเรี ยกวันนั้ นว่า วันดา เมื่อมีครอบครัว สามีเปลี่ ยนชื่อให้ว่ า แสงดาว
และหลังจากสามีเสี ยชีวิ ต จึงเปลี่ ยนชื่อมาเป็น แสงดา เนื่องจากต้องการรักษา
ความหมายของคำ�พื้ นเมืองไว้ นางแสงดา เป็นธิดาของนายหมวก มี ไฝ และ
นางคำ�มูล
นางแสงดาไม่ได้ศึ กษาในระบบโรงเรียนเนื่องจากไม่มี โรงเรียนใกล้บ้านและฐานะทางบ้านยากจนอีกทั้ งบิดา
ถึงแก่กรรมตั้งแต่นางแสงดาอายุเพี ยง ๑ ขวบเศษ การอ่านเขียนหนังสือได้นั้นหลังจากได้แต่งงานมี ครอบครัวแล้ว สามี
คือนายดาบมาลัย บั นสิทธิ์ ซึ่ งต่อมาได้เลื่ อนยศเป็นร้อยตรีเป็นผู้สอนให้ ส่วนการเรียนรู้ในเรื่องการทอผ้านั้น นางแสง
ดาเกิดมาในท่ามกลางหมู่บ้านที่มี กี่ทอผ้าอยู่ทุกหลังคาเรือน มารดาหัดให้ทอผ้าเมื่ออายุ ๕ ปี ต่อมาเมื่ออายุ ๗ - ๘
ปี จึงเรียนปั่นฝ้าย ย้อมสีและทอผ้าจากอุ๊ย (ยาย) เลี่ยม ยายของตนเองซึ่งมีความเชี่ยวชาญและชำ �นาญเป็นพิเศษ
ประกอบกับเป็นผู้มีพรสวรรค์ ผนวกกับความสนใจและรั กในการทอผ้า จึงทำ�ให้นางแสงดาเชี่ ยวชาญอย่างรวดเร็ว ทอ
ผ้าเป็นตั้งแต่อายุ ๑๑ ปี
หลังจากแต่ งงาน ได้ย้ายมาอยู่ที่อำ�เภอสันป่าตอง ประกอบอาชีพค้ าขาย โอกาสในการทอผ้าเพียงเพื่ อใช้
เองในครอบครัว เนื่องจากสามีไม่ สนับสนุนด้วยเห็ นว่าเป็นงานที่เสียเวลา เสี ยแรง และสะดวกที่จะซื้อหาผ้าสี ผ้าดอก
ลวดลายต่างๆ ได้ตามท้องตลาด จนกระทั่ งเกิดสงครามอินโดจีน เมื่อพุทธศั กราช ๒๔๘๔ ประสบภาวะสินค้าราคาแพง
ขาดตลาด โดยเฉพาะสิ่ งทอประเภทต่างๆ นางแสงดาจึงทอผ้าฝ้ายใช้เองและทอผ้าฝ้ายสีเหลืองตุ่นตัดชุ ดราชการให้สามี
ตลอดจนทอผ้าซึ่ งย้อมด้วยสมุนไพรตามธรรมชาติให้ครอบครัว แจกจ่ายไปยังเพื่อนบ้าน และจำ�หน่ายบ้าง นับเป็นก้าว
แรกของการทอผ้าเผยแพร่สู่บุคคลภายนอก เมื่อสิ้นสุดสงครามอินโดจีน ร้ อยตรีมาลัย บั นสิทธิ์ ลาออกจากราชการย้าย
มาอยู่ที่บ้านท่ากระแจะ อำ�เภอจอมทอง ทำ�ธุ รกิจขนส่งสินค้าและรับเหมาก่อสร้ างทำ�ถนน นางแสงดาได้ช่วยสามีดูแล
ธุ รกิจดังกล่าว
ปลายปีพุทธศักราช ๒๕๐๓ ร้อยตรีมาลัย บันสิทธิ์ ถึงแก่กรรม ขณะนั้นนางแสงดา อายุ ๔๑ ปี ตัดสินใจขาย
บ้านที่อำ�เภอเมืองเชี ยงใหม่และลงหลักปักฐานที่บ้านท่ากระแจะ อำ�เภอจอมทอง ต่อมาบ้านหลังนี้ได้ชื่อว่า บ้านไร่ไผ่งาม
ณ สถานที่แห่งนี้ ซึ่งมี เนื้อที่ถึง ๒๐๐ ไร่ นางแสงดาได้เริ่มการทอผ้าฝ้ายอย่ างจริงจัง ด้วยการชักชวนสตรีรุ่นราวคราว
เดียวกันประมาณ ๔ - ๕ คน รวมกลุ่มปั่นฝ้ายที่ใต้ถุนบ้าน ส่วนบริเวณอื่ นก็ปลูกฝ้ าย พืชสมุนไพร เพื่อประโยชน์ ในการ
ทำ�สีย้อมฝ้าย เป็นการผลิตที่ครบวงจร
๔๘
สมัยรัตนโกสิ นทร์